Το σημερινό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα φέρει ἐνώπιόν μας τό δράμα ἑνός πατέρα, ὁ ὁποῖος μετά ἀπό ἀπεγνωσμένες προσπάθειες γιά τήν θεραπεία τοῦ δαιμονιζομένου υἱοῦ του, προστρέχει πλέον στόν Χριστό καί λαμβάνει τήν ἐλπιζόμενη θεραπεία. Ἐπαληθεύεται πλήρως ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅπως σήμερα τόν ἀκούσαμε ἀπό τήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του, ὅτι «ἔχουμε τήν ἐλπίδα μας ὡς ἄγκυρα στηριγμένη μέ ἀσφάλεια πάνω στόν Χριστό». Ἐν συνεχείᾳ δε, ὁ Κύριος φροντίζει νά μᾶς διαβεβαιώσει πώς ἡ δύναμη τοῦ διαβόλου καταστέλλεται, ὅταν τήν γενναία πίστη μας, τήν συνοδεύουν ἀπαραιτήτως ἡ προσευχή καί ἡ νηστεία.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σήμερα ἐπιχειρεῖ νά μᾶς ὠθήσει σέ ἕνα πιό φιλότιμο πνευματικό ἀγῶνα, πού θά διακρίνεται ἀπό τήν πίστη μας στόν Χριστό καί θά χαρακτηρίζεται ἀπό τήν ἄσκηση τῆς προσευχῆς καί τῆς νηστείας. Μᾶς ὑπενθυμίζει ἐπίσης ὅτι ἡ προσευχή και ἡ νηστεία, ὡς τά κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, στοιχειοθετοῦν τον πνευματικό μας ἀγῶνα κι ἐγγυῶνται την νίκη μας ἐπί τοῦ διαβόλου, στον ἀόρατο πόλεμο, τον ὁποῖον διεξάγουμε ἐναντίον του.
Για να ἀνταποκριθοῦμε βέβαια στις ἀπαιτήσεις τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνα τῆς ζωῆς μας πρέπει να ἐμβαθύνουμε στην ἔννοια τῶν ὅρων: προσευχή και νηστεία.
Ὡς προσευχή δεν πρέπει να ἐννοήσουμε μόνο την προσωπική μας κατ’ ἰδίαν ἔντευξη προς τον Θεό, ἀλλά ὅλη την λατρευτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία την περίοδο αὐτή εἶναι πλουσιώτερη. Καθημερινά ἀπό Δευτέρα ὡς Παρασκευή, ἐκτός ἀπό τίς συνήθεις πρωϊνές και ἀπογευματινές ἱερές Ἀκολουθίες τοῦ Ὄρθρου και τοῦ Ἑσπερινοῦ, τελεῖται τίς ἀπογευματικές ὧρες το Μεγάλο Ἀπόδειπνο. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων, για να ἔχουμε την δυνατότητα να κοινωνοῦμε συχνά κι ἑνωμένοι με τον Χριστό να διασωζόμαστε ἀπό τίς μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου. Τά ἀπογεύματα τῶν 5 Παρασκευῶν κοσμοῦνται ἀπό την Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου με τούς Χαιρετισμούς τῆς Παναγίας μας. Τά Σάββατα και οἱ Κυριακές εἶναι τά λιμάνια στα ὁποία προσορμιζόμαστε ἀπό το ἑβδομαδιαῖο ταξίδι μας στο πέλαγος τῆς Ἁγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, για να λειτουργηθοῦμε και να κοινωνήσουμε, ἀλλά και να διδαχθοῦμε ἀπό το λειτουργικό περιεχόμενό τους, το ὁποῖο σήμερα ἀφορᾶ στον Ὅσιο Ἰωάννη τον Σιναϊτη. Ὁ Ὅσιος Ἰωάννης συνέγραψε ἕνα ὡραῖο πνευματικό βιβλίο, μέσα ἀπό το ὁποῖο μᾶς ἐξηγεῖ πως μποροῦμε σιγά σιγά να ἀνελιχθοῦμε στην πνευματική ζωή και να προοδεύσουμε βαθμηδόν, ὅπως δηλαδή ἀνεβαίνουμε τίς βαθμίδες μιᾶς σκάλας, ἀφοῦ μέ πνευματική σκάλα παρομοιάζει την πνευματική μας ζωή.
Ὡς νηστεία τώρα πρέπει να ἐννοήσουμε την σύνολη προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία δέν ἀφορᾶ μόνο στα φαγητά, ἀλλά ἐκτείνεται και στην πνευματική του ὑπόσταση και ἔχει σχέση με αὐτά πού σκέπτεται, λέει, πράττει ἤ ἐπιθυμεῖ. Κατά συνέπεια λοιπόν ἡ σωστή νηστεία ἐκτός ἀπό την ἐπιλογή τῶν τροφῶν, πού για κάποιους ὁρίζεται κι ἀνάλογα με τον τρόπο τῆς ζωῆς τους, την ὑγεία και την ἡλικία τους, πρέπει ὁπωσδήποτε να ἀφορᾶ στην ἐγκράτεια τῆς σάρκας, την ἀποχή ἀπό ἐφάμαρτς πράξεις, τον θυμό, την κατάκριση, το ψέμμα, τίς ψευδεῖς ὑποσχέσεις και τούς ὅρκους και ὅλα ὅσα θεωρεῖ ἡ Ἐκκλησία ὡς ἁμαρτία. Ἄς προσέξουμε ἐδῶ, διότι ὁ κόσμος ἔχει ἄλλο κριτήριο κι ἀμνηστεύει πολλά ἀπό αὐτά πού ἐπιτιμῶνται ἀπό την Ἐκκλησία μας, θεωρώντας τα μάλιστα ὡς πρόοδο κι ἐλευθερία, ἐνώ κατ’ οὐσίαν εἶναι σκλαβιά στην ἁμαρτία και ὑποδούλωση στα πάθη.
Ὁ πιστός κι ἐνσυνείδητος Χριστιανός με την προσευχή θα ἀντιληφθεῖ πώς ἔχει ἀνάγκη ἀπό την χάρη και το ἔλεος τοῦ Θεοῦ, τά ὁποῖα πλουσιοπάροχα παρέχονται μέσα ἀπό αὐτήν και κυρίως μέσα ἀπό την θεία Κοινωνία, ἡ ὁποία τον ἑνώνει με τον Χριστό.
Με τη νηστεία θα ταπεινώνει τον ἑαυτό του, γιατί θα κόψει το θέλημά του για χάρη τοῦ Χριστοῦ. Ὑπακούοντας στους ὅρους τῆς νηστείας, δεν θα φάει αὐτό πού ἐπιθυμεῖ, δεν θα εἰπεῖ αὐτό πού θέλει, δεν θα κάνει αὐτό πού σκέπτεται, ἀλλά ἐπειδή νηστεύει θα εὐθυγραμμίσει τη ζωή και τίς ἐπιλογές τους με αὐτό, πού λέει ὁ Χριστός μέσα ἀπό την Ἐκκλησία Του. Με αὐτόν τον τρόπο ταπεινώνεται και λαμβάνει χάρη, ἀφοῦ ὅπως λέει ὁ σοφός Σολομώντας στις Παροιμίες: «Κύριος ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν» (βλ. Γ΄34).
Προσευχόμενος καί νηστεύοντας ὁ Χριστιανός ἀπό την μια μεριά ἀπορρίπτει τον διάβολο, πού τοῦ εἰσηγεῖται να μην προσευχηθεῖ και να μην νηστεύσει κι ἀπό την ἄλλη ἀποκομίζει πλούσια την χάρη και την εὐλογία τοῦ Θεοῦ, ὡς ἀντίδωρο τῆς ταπείνωσης και τῆς ὑπακοῆς του στις θεῖες ἐντολές τῆς νηστείας και τῆς προσευχῆς και ἔτσι ἐνισχύεται για την αἴσια ἔκβαση τῶν πνευματικῶν του ἀγώνων.
Καλό εἶναι ὅμως ὅλα αὐτά να γίνονται με τρόπο οὐσιαστικό και ὄχι τυπικά. Πρέπει να καταλάβουμε, ὅτι δεν θρησκεύουμε ἁπλῶς, ἀλλά να ζοῦμε τη ζωή τοῦ Χριστοῦ. Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί δεν εἴμαστε μέλη μιᾶς θρησκείας, ἀνάμεσα στις θρησκεῖες τοῦ κόσμου, ἀλλά μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ και ὀφείλουμε να ζοῦμε ἑνωμένοι με τον Χριστό. Γι’ αὐτό ἐπιβάλλεται ἡ συχνή θεία Κοινωνία, ἡ ὁποία ὡς προϋπόθεση ἔχει την καθαρή καρδιά και συνεπῶς την ἐξομολόγηση και την μετάνοιά μας. Ἡ νηστεία, ὡς θεϊκή ἐντολή εἶναι ἀπαραίτητο πνευματικό ἀγώνισμα, ἀλλά ὄχι προϋπόθεση τῆς θείας Κοινωνίας. Εἶναι ὄμορφο να συνοδεύει την προετοιμασία μας για να κοινωνήσουμε, ἀλλά δεν ἀποτελεῖ προϋπόθεση για να κοινωνήσουμε. Το τονίζουμε αὐτό διότι πολλοί, εὐσεβεῖς κατά τά ἄλλα Χριστιανοί, θεωροῦν την νηστεία και μάλιστα μόνο στα φαγητά, ὡς προϋπόθεση τῆς θείας Κοινωνίας, ἀλλά αὐτό εἶναι λάθος! Και αὐτό μποροῦμε να καταλάβουμε, ὅταν για παράδειγμα κάποιοι λόγῳ ἀσθενείας ἤ γήρατος ἤ οἱ γυναῖκες λόγῳ ἐγκυμοσύνης εἶναι ἐλεύθεροι ἀπό τον κανόνα τῆς νηστείας, ἐντούτοις ὅμως ἐπιβάλλεται να κοινωνοῦν συχνά, ὥστε ἑνωμένοι με τον Χριστό να προάγονται πνευματικά.
Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί,
Ἡ σημερινή Κυριακή ὑπογραμμίζει τό ἀσκητικό βίωμα καί ἰδεῶδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἐξάλλου ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας εἶναι κατά βάσιν ἀσκητική καί ἡ πίστη μας μέσα ἀπό τήν ἄσκηση φαίνεται. Γι’ αὐτὸ καὶ πολεμεῖται ἀπὸ τὸν κόσμο καί τὸ κοσμικὸ φρόνημα. Με θλίψη ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι οἱ συγχρονοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί εἴμαστε λίγο δυσκίνητοι και ὡς προς την προσευχή και ὡς προς τη νηστεία. Κι ἐνῶ ἤδη περάσαμε το μέσον τῆς Ἁγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς πολλοί ἀκόμη ψάχνουν ἀφορμές για να προσευχηθοῦν λιγότερο και να νηστεύσουν ἐλάχιστα.
Ἐργασία, Ἐπαγγελματικές ἤ οἰκογενειακές ὑποχρεώσεις, ὑποτιθέμενα θέματα ὑγιείας, ταξίδια καί ὑποκριτικές εὐγένειες συνθέτουν το μωσαϊκό τῆς ἤσσονος προσπαθείας τοῦ συγχρόνου Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ, σέ βαθμό πού να μᾶς ταιριάζει ἡ ἀγωνιώδης ἱκεσία τοῦ Δαβίδ: «Μη ἐκκλίνῃς την καρδίαν μου εἰς λόγους πονηρίας, τοῦ προφασίζεσθαι προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις». Ἄς προσέξουμε ὅμως διότι για τον ὑγιῆ ἄνθρωπο δεν ὑπάρχει δικαιολογία!
Ἄς ἐφοδιασθοῦμε μέ δυνατή πίστη, ταπεινή προσευχή, κατ’ ἰδίαν καί ἀπό κοινοῦ στή θεία Λατρεία. Ἄς ταπεινωθοῦμε με την ὑλική και πνευματική νηστεία. Ἄς βάλουμε καί τήν μετάνοια στή ζωή μας καί μέ τά μάτια τοῦ σώματος καί τῆς καρδιᾶς στραμμένα στόν Οὐρανό, θά καταφέρουμε νά ἀγωνισθοῦμε θεάρεστα καί ἀποτελεσματικά γιά τή σωτηρία μας. Ὁ Θεός δεν ἔχει ἀνάγκη ἀπό την ἄσκησή μας, ἀλλά ἐμεῖς, για να ἐλκύουμε τη Χάρη και το Ἔλεός Του και ἔτσι στην πάλη μέ τον διάβολο να ἀναδεικνυόμαστε νικητές. Ἀμήν.
Ἡ Ἐκκλησία μας σήμερα σέ συνέχεια τοῦ θριάμβου τῆς Ὀρθοδοξίας προβάλλει το ἱερό πρόσωπο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁποῖος κυριάρχησε τον 14ο αἰῶνα και ὡς ἄλλος πνεματικός Ἄτλας σήκωσε στους ὤμους του τήν Ὀρθοδοξία και διέσωσε την πίστη και τη ζωή Της ἀπό την μανία τῶν αἱρετικῶν
Kατά τήν ἐποχή ἐκείνη κάποιοι Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι ἀπό τη Δύση ἀμφισβήτησαν τήν δυνατότητα, τήν ὁποία ἔχουμε ὡς Χριστιανοί, νά ἐρχόμαστε σέ κοινωνία μέ τόν Θεό. Ἔτσι ἀποτέλεσαν τήν συνέχεια τῶν αἱρετικῶν τῶν προηγουμένων αἰώνων, οἱ ὁποῖοι ἐπιχείρησαν νά ἐμφανίσουν τή λατρευτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τήν πνευματική προσπάθεια τῶν πιστῶν, κυρίως ὡς μιά συναισθηματική καί λογική διεργασία, παρά ὡς μιά ἐμπειρία σχέσης Θεοῦ καί ἀνθρώπου, ὅπως ἐμφατικά κηρύσσεται τόσο μέσα ἀπό την Ἁγία Γραφή, ὅσο και μέσα ἀπό την Ἱερά Παράδοση.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σέ μία ὁμιλία του ἀναδεικνύει τη σπουδαιότητα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανικοῦ βιώματος, λέγοντας ὅτι και αὐτή ἀκόμη «ἡ πίστη ὠφελεῖ τον ἄνθρωπον, μόνο ὅταν πολιτεύεται κατά την χριστιανική του συνείδηση και καθαρίζει τον ἑαυτό του με ἐξομολόγηση και μετάνοια». (βλ. Ὁμιλία 30ή PG 151,185A)
Ἑρμηνεύοντας μάλιστα τη σημερινή εὐαγγελική περικοπή τῆς θεραπείας τοῦ Παραλύτου, ἀναφέρεται στην ἀναγκαιότητα τῆς ἐξομολογήσεως, ἐπισημαίνοντας ὅτι οἱ τέσσερις φίλοι πού τον μετέφεραν στον Χριστό εἶναι οἱ τέσσερις βασικές προϋποθέσεις τῆς μετανοίας.
Σέ ἄλλο σημεῖο τῶν ὁμιλιῶν του ἀναφέρει ὅτι: «Μετάνοια σημαίνει να μισήσεις την ἁμαρτία και να ἀγαπήσεις την ἀρετή, να ξεφύγεις ἀπό το κακό και να πράττεις το ἀγαθό. Και τοῦτο ὥστε μέσα ἀπό την μετάνοια, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀγαθή πρόθεση και ξεμακραίνει ἀπό την ἁμαρτία, να φθάνει στον Θεό» (βλ. Ὁμιλία 3η , PG 151,44B)
Ὁ πιστός Χριστιανός ὅμως δέν πρέπει νά στηρίζεται στόν ἑαυτό του, οὔτε νά ἀναβάλλει τήν μετάνοιά του, οὔτε νά περιμένει νά ἀρρωστήσει ἤ νά γηράσει γιά νά ἐξομολογηθεῖ. Ὅπως δέν πρέπει ποτέ νά ἀπελπίζεται γιά τίς ἁμαρτίες του, γιατί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπέραντο καί ξεπλένει τήν ψυχή ἀπό κάθε ἁμαρτία, πού ὅσο μεγάλη κι ἄν εἶναι, πάντως εἶναι μικρότερη τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ καί ἄρα χάνεται μέσα σ’αὐτό. Γι’ αὐτό, ὅσο ζοῦμε πάνω στή γῆ, πάντοτε ὑπάρχει ἡ δυνατότητα τῆς μετανοίας.Εἶναι κι ἐδῶ χαρακτηριστικός ὁ λόγος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πού λέει: «Φέρε στό νοῦ σου τήν σπίθα τῆς φωτιᾶς, καθώς πέφτει στό πέλαγος. Μήπως μπορεῖ νά συνεχίσει νά καίει ἤ νά φανεῖ κάπου; ὅπως ἀκριβῶς λοιπόν συμβαίνει μέ τήν σπίθα, πού πέφτει στό πέλαγος καί ἐξαφανίζεται, ἀκριβῶς τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τήν ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν συναντᾶ τό πέλαγος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Ἤ μάλλον δέν συμβαίνει ἀκριβῶς τό ἴδιο, ἀλλά κάτι πολύ ἀνώτερο. Διότι καί τό πέλαγος ὅσο μεγάλο κι ἄν εἶναι ἔχει μέτρο καί ὅρια. Ἡ φιλανθρωπία ὅμως τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπεριόριστη.» (Ὁμιλία περί μετανοίας, PG 49.337.40)
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας πέρα ἀπό τούς λόγους καί τίς συμβουλές χειραγωγεῖ τίς ψυχές στήν μετάνοια καί μέσα ἀπό τήν λατρευτική της ζωή. Καί μόνο τό «Κύριε ἐλέησον» νά σκεφθεῖ κανείς, πού συνεχῶς ἐπαναλαμβάνεται σέ κάθε Ἀκολουθία, ἀρκεῖ γιά νά ἐννοήσει τήν παιδαγωγία τῆς Ἐκκλησίας πρός μετάνοια τῶν πιστῶν.
Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί,
Αὐτήν την ἁγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή ἄς προγραμματίσουμε ἐγκαίρως την ἐξομολόγησή μας. Ἄς θέσουμε ὅλοι τον ἑαυτό μας κάτω ἀπό το πετραχήλι τοῦ Πνευματικοῦ, γνωρίζοντας ὅτι δι’ αὐτοῦ ὁ Χριστός ἐκδέχεται την ἐξομολόγησή μας και παρέχει την ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Ἄς βάλουμε στόχο ἀπό ἐφέτος να κοινωνοῦμε ἐξομολογημένοι, συμπληρώνοντας τον ἀγῶνα τῆς προσευχῆς και τῆς νηστείας μας.
Ἡ μετάνοια εἶναι ὁ μόνος δρόμος γιά νά ζεῖ ὁ Χριστιανός τήν ἐμπειρία τοῦ Χριστοῦ στή ζωή του. Ὁ τρόπος νά ζητεῖ τήν ἀπαραίτητη βοήθειά του γιά νά ἀποτινάσσει τόν ζυγό τῆς ἁμαρτίας. Ἡ εὐκαιρία νά παραμένει στόν Παράδεισο, ὅπου μᾶς ἔβαλε καί πάλι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός μέ τήν σταυρική θυσία καί τήν Ἀνάστασή του, ὅπως ἔκανε μέ τόν εὐγνώμονα Ληστή. Ὁ Ληστής πάνω τόν σταυρό ἐξομολογήθηκε τίς ἁμαρτίες του, ἀναγνώρισε τήν ἀναμαρτησία τοῦ Χριστοῦ καί τήν θεότητά Του καί ἔλαβε τήν ἄφεση, ἐπιτυγχάνοντας τήν εἴσοδό του στόν Παραδεισο.
Τοῦτος ὁ Παράδεισος εἶναι ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ ὅπου βιώνουμε τήν παρουσία τοῦ Κυρίου μας, ὡς Σωτῆρος καί Λυτρωτοῦ. Αὐτήν τήν ἐμπειρία ἔχουν οἱ Ἅγιοι κάθε ἐποχῆς καί ὑπομένουν στερήσεις, κακουχίες, ταλαιπωρίες, διωγμούς, βάσανα καί μαρτύρια προκειμένου νά κερδίσουν τόν Χριστό καί νά μείνουν γιά πάντα μαζί Του.
