«Ἡ ἀνάγκη τῆς Ἐξομολόγησης» Κυριακή 31 Μαρτίου 2024 - † Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ - Τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ
Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί,
Ἡ Ἐκκλησία μας σήμερα σέ συνέχεια τοῦ θριάμβου τῆς Ὀρθοδοξίας προβάλλει το ἱερό πρόσωπο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁποῖος κυριάρχησε τον 14ο αἰῶνα και ὡς ἄλλος πνεματικός Ἄτλας σήκωσε στους ὤμους του τήν Ὀρθοδοξία και διέσωσε την πίστη και τη ζωή Της ἀπό την μανία τῶν αἱρετικῶν
Kατά τήν ἐποχή ἐκείνη κάποιοι Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι ἀπό τη Δύση ἀμφισβήτησαν τήν δυνατότητα, τήν ὁποία ἔχουμε ὡς Χριστιανοί, νά ἐρχόμαστε σέ κοινωνία μέ τόν Θεό. Ἔτσι ἀποτέλεσαν τήν συνέχεια τῶν αἱρετικῶν τῶν προηγουμένων αἰώνων, οἱ ὁποῖοι ἐπιχείρησαν νά ἐμφανίσουν τή λατρευτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τήν πνευματική προσπάθεια τῶν πιστῶν, κυρίως ὡς μιά συναισθηματική καί λογική διεργασία, παρά ὡς μιά ἐμπειρία σχέσης Θεοῦ καί ἀνθρώπου, ὅπως ἐμφατικά κηρύσσεται τόσο μέσα ἀπό την Ἁγία Γραφή, ὅσο και μέσα ἀπό την Ἱερά Παράδοση.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σέ μία ὁμιλία του ἀναδεικνύει τη σπουδαιότητα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανικοῦ βιώματος, λέγοντας ὅτι και αὐτή ἀκόμη «ἡ πίστη ὠφελεῖ τον ἄνθρωπον, μόνο ὅταν πολιτεύεται κατά την χριστιανική του συνείδηση και καθαρίζει τον ἑαυτό του με ἐξομολόγηση και μετάνοια». (βλ. Ὁμιλία 30ή PG 151,185A)
Ἑρμηνεύοντας μάλιστα τη σημερινή εὐαγγελική περικοπή τῆς θεραπείας τοῦ Παραλύτου, ἀναφέρεται στην ἀναγκαιότητα τῆς ἐξομολογήσεως, ἐπισημαίνοντας ὅτι οἱ τέσσερις φίλοι πού τον μετέφεραν στον Χριστό εἶναι οἱ τέσσερις βασικές προϋποθέσεις τῆς μετανοίας.
Πρῶτος φίλος εἶναι «ἡ οἰκεία κατάγνωσις». Δηλαδή ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητας καί ἡ διάθεση, ὄχι νά δικαιολογήσουμε τόν ἑαυτός μας, ὅπως συμβαίνει συνήθως, ἀλλά νά τόν διορθώσουμε.
Δεύτερος φίλος εἶναι «ἡ τῶν προημαρτημένων ἐξαγόρευσις». Δηλαδή, ἡ ἐνώπιον Πνευματικοῦ Ἱερέως ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτημάτων μας.
Τρίτος φίλος εἶναι «ἡ εἰς τό ἑξῆς πρός ἀποχήν τῶν κακῶν ὑπόσχεσις», ἡ ὑπόσχεση δηλαδή νά μήν ὑποπέσει ὁ ἄνθρωπος στά ἴδια ἁμαρτήματα.
Τέταρτος φίλος εἶναι «ἡ πρός τόν Θεόν δέησις», δηλαδή, ἡ προσευχή
Σέ ἄλλο σημεῖο τῶν ὁμιλιῶν του ἀναφέρει ὅτι: «Μετάνοια σημαίνει να μισήσεις την ἁμαρτία και να ἀγαπήσεις την ἀρετή, να ξεφύγεις ἀπό το κακό και να πράττεις το ἀγαθό. Και τοῦτο ὥστε μέσα ἀπό την μετάνοια, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀγαθή πρόθεση και ξεμακραίνει ἀπό την ἁμαρτία, να φθάνει στον Θεό» (βλ. Ὁμιλία 3η , PG 151,44B)
Ἡ μετάνοια λοιπόν εἶναι ὁ τρόπος γιά νά ἀνακαινίζει ὁ Χριστιανός τήν ψυχή του καί νά τήν καθαρίζει ἀπό τίς ἁμαρτίες, πού διαπράχθηκαν μετά τό βάπτισμα γι’ αὐτό προσφυῶς ὀνομάζεται καί δεύτερο βάπτισμα. Γι’ αὐτό καί ἡ μετάνοια ἀφορᾶ σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀνεξαρτήτως ἀξιωμάτων ἤ θέσεων, ἐκκλησιαστικῶν ἤ κοινωνικῶν. Ὅλοι μας ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό ἐξομολόγηση και μετάνοια, ἀφοῦ ὅλοι μας κάνουμε λάθη καί εἴμαστε ἁμαρτωλοί. Ἀλάνθαστος και ἀναμάρτητος εἶναι μόνον ὁ Χριστός.
Σύμφωνα με τη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας τό μυστήριο τῆς μετανοίας, ὅπως καί τά ἄλλα μυστήρια διενεργεῖται ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό, διά τῆς Ἱερωσύνης, την ὁποία Ἐκεῖνος μέ τήν χειροτονία ἐμπιστεύεται στούς Ἱερεῖς. Ἡ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἡ πρώτη ἐντολή, πού ἔδωσε ὀ Χριστός μετά την Ἀνάστασή Του στους Ἁγίους Ἀποστόλους και κατ’ ἐπέκτασιν στους διαδόχους τους διά τῆς Ἱερωσύνης (βλ. Ἰω. κ΄23)
Ἡ ἐνώπιος ἐνωπίῳ συνάντηση ἐξομολόγου καί ἐξομολογουμένου ἀποτελεῖ τόν ἐνδεδειγμένο τρόπο τελέσεως τοῦ μυστηρίου, ὥστε νά λαμβάνει χώρα τόσο ἡ ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτιῶν μέ ταπείνωση, ὅσο καί ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μέ τήν θεία Χάρη, πού παρέχει στήν ψυχή ἡ Ἱερωσύνη. Τοῦτο φαίνεται ξεκάθαρα κατά τήν στιγμή, ὅπου ὁ Ἱερέας ἐπιθέτει τά χέρια του στό κεφάλι τοῦ ἐξομολογηθέντος καί διαβάζει τήν συγχωρητική εὐχή.
Ἡ μετάνοια ὅμως γιά νά καρποφορήσει καί νά ὁδηγήσει στή σωτηρία χρειάζεται τήν ἀπαραίτητη συντροφιά τῆς ἐλεημοσύνης, τῆς νηστείας, τῆς ἀδιάλειπτης προσευχῆς καί γενικῶς τῆς προσπαθείας νά ζεῖ ὁ Χριστιανός σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, προσπαθώντας νά μήν ἐπιστρέψει στά ἴδια ἁμαρτήματα.
Ὁ πιστός Χριστιανός ὅμως δέν πρέπει νά στηρίζεται στόν ἑαυτό του, οὔτε νά ἀναβάλλει τήν μετάνοιά του, οὔτε νά περιμένει νά ἀρρωστήσει ἤ νά γηράσει γιά νά ἐξομολογηθεῖ. Ὅπως δέν πρέπει ποτέ νά ἀπελπίζεται γιά τίς ἁμαρτίες του, γιατί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπέραντο καί ξεπλένει τήν ψυχή ἀπό κάθε ἁμαρτία, πού ὅσο μεγάλη κι ἄν εἶναι, πάντως εἶναι μικρότερη τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ καί ἄρα χάνεται μέσα σ’αὐτό. Γι’ αὐτό, ὅσο ζοῦμε πάνω στή γῆ, πάντοτε ὑπάρχει ἡ δυνατότητα τῆς μετανοίας. Εἶναι κι ἐδῶ χαρακτηριστικός ὁ λόγος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πού λέει: «Φέρε στό νοῦ σου τήν σπίθα τῆς φωτιᾶς, καθώς πέφτει στό πέλαγος. Μήπως μπορεῖ νά συνεχίσει νά καίει ἤ νά φανεῖ κάπου; ὅπως ἀκριβῶς λοιπόν συμβαίνει μέ τήν σπίθα, πού πέφτει στό πέλαγος καί ἐξαφανίζεται, ἀκριβῶς τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τήν ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν συναντᾶ τό πέλαγος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Ἤ μάλλον δέν συμβαίνει ἀκριβῶς τό ἴδιο, ἀλλά κάτι πολύ ἀνώτερο. Διότι καί τό πέλαγος ὅσο μεγάλο κι ἄν εἶναι ἔχει μέτρο καί ὅρια. Ἡ φιλανθρωπία ὅμως τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπεριόριστη.» (Ὁμιλία περί μετανοίας, PG 49.337.40)
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας πέρα ἀπό τούς λόγους καί τίς συμβουλές χειραγωγεῖ τίς ψυχές στήν μετάνοια καί μέσα ἀπό τήν λατρευτική της ζωή. Καί μόνο τό «Κύριε ἐλέησον» νά σκεφθεῖ κανείς, πού συνεχῶς ἐπαναλαμβάνεται σέ κάθε Ἀκολουθία, ἀρκεῖ γιά νά ἐννοήσει τήν παιδαγωγία τῆς Ἐκκλησίας πρός μετάνοια τῶν πιστῶν.
Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί,
Αὐτήν την ἁγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή ἄς προγραμματίσουμε ἐγκαίρως την ἐξομολόγησή μας. Ἄς θέσουμε ὅλοι τον ἑαυτό μας κάτω ἀπό το πετραχήλι τοῦ Πνευματικοῦ, γνωρίζοντας ὅτι δι’ αὐτοῦ ὁ Χριστός ἐκδέχεται την ἐξομολόγησή μας και παρέχει την ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Ἄς βάλουμε στόχο ἀπό ἐφέτος να κοινωνοῦμε ἐξομολογημένοι, συμπληρώνοντας τον ἀγῶνα τῆς προσευχῆς και τῆς νηστείας μας.
Ἡ μετάνοια εἶναι ὁ μόνος δρόμος γιά νά ζεῖ ὁ Χριστιανός τήν ἐμπειρία τοῦ Χριστοῦ στή ζωή του. Ὁ τρόπος νά ζητεῖ τήν ἀπαραίτητη βοήθειά του γιά νά ἀποτινάσσει τόν ζυγό τῆς ἁμαρτίας. Ἡ εὐκαιρία νά παραμένει στόν Παράδεισο, ὅπου μᾶς ἔβαλε καί πάλι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός μέ τήν σταυρική θυσία καί τήν Ἀνάστασή του, ὅπως ἔκανε μέ τόν εὐγνώμονα Ληστή. Ὁ Ληστής πάνω τόν σταυρό ἐξομολογήθηκε τίς ἁμαρτίες του, ἀναγνώρισε τήν ἀναμαρτησία τοῦ Χριστοῦ καί τήν θεότητά Του καί ἔλαβε τήν ἄφεση, ἐπιτυγχάνοντας τήν εἴσοδό του στόν Παραδεισο.
Τοῦτος ὁ Παράδεισος εἶναι ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ ὅπου βιώνουμε τήν παρουσία τοῦ Κυρίου μας, ὡς Σωτῆρος καί Λυτρωτοῦ. Αὐτήν τήν ἐμπειρία ἔχουν οἱ Ἅγιοι κάθε ἐποχῆς καί ὑπομένουν στερήσεις, κακουχίες, ταλαιπωρίες, διωγμούς, βάσανα καί μαρτύρια προκειμένου νά κερδίσουν τόν Χριστό καί νά μείνουν γιά πάντα μαζί Του.
Ἡ ἔμπρακτη μετάνοια διατηρεῖ αὐτήν τήν ἐμπειρία ἐφ’ ὅρου ζωῆς, γιά νά δοξάζεται ὁ Θεός καί νά σώζεται ὁ ἄνθρωπος. Εἶναι τό κλειδί τῆς θύρας τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, ὅπως θα ἀκούσουμε σύν Θεῷ καί στην ἀκολουθία τῶν Ἀχράντων Παθῶν: «Κεκλεισμένας ἤνοιξε τῆς Ἐδὲμ πύλας, βαλὼν ὁ Λῃστὴς κλεῖδα τό, Μνήσθητί μου» Δηλαδή ὁ ληστής μέ κλειδί τό Μνήσθητί μου, ἄνοιξε τίς κλειστές πύλες τῆς Ἐδέμ. Μακάρι νά καταφέρουμε κι ἐμεῖς τό ἴδιο. Ἀμήν.